Xarici valyuta ehtiyatları ölkənin iqtisadi rifahı üçün çox vacibdir. Müvafiq ehtiyatlar olmadan ölkə xam neft kimi kritik idxalı ödəyə və ya xarici borcuna xidmət edə bilməyəcək. Qeyri-adekvat ehtiyatlar iqtisadi böhran vəziyyətində mərkəzi bankın mövcud reaksiyalarını da məhdudlaşdıra bilər.
Xarici valyuta ehtiyatlarından valyuta məzənnələrinə nəzarət etmək üçün də istifadə oluna bilər ki, bu da öz növbəsində qlobal ticarətə təsir göstərir. İstər sabit, istərsə də üzən valyuta xarici valyuta ilə istədiyi məzənnədən kənara çıxmağa başlayarsa, mərkəzi bank nəzərdə tutulan məzənnəni bərpa etmək üçün lazım olduqda ehtiyatları alıb, sata bilər.
Xarici valyutalar hökumətin sərəncamında olan yeganə aktiv forması deyil. Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) xarici ehtiyatları ölkənin pul orqanının tədiyyə balansının maliyyələşdirilməsi ehtiyaclarını ödəmək, valyuta bazarlarında məzənnələrə təsir etmək və digər əlaqəli məqsədlər üçün istifadə edə biləcəyi xarici aktivlər kimi müəyyən edir. Bu aktivlərə qızıl, xüsusi borc alma hüquqları (SDR) və BVF-dəki ehtiyat mövqelər daxil ola bilər. Bununla belə, xarici valyuta əksər xarici ehtiyatlarda ən bol aktivdir və əksər dövlətlər xarici valyuta ehtiyatlarının böyük əksəriyyətini ABŞ dollarında, ondan sonra avro və Yapon yenində saxlayır.
Ən böyük valyuta ehtiyatı aktivlərinə malik 10 ölkəni təqdim edirik (milyard ABŞ dolları) :
- Çin 3,193,579
2. Yaponiya 1,238,056
3. İsveçrə 949,111
4. Tayvan 541,110
5. Rusiya 541,000
6. Hindistan 524,520
7. Səudiyyə Ərəbistanı 467,126
8. Honq-Konq 419,200
9. Cənubi Koreya 416,770
10. Brazilya 327,580
Qeyd edək ki, yuxarıdakı cədvəldə Çinin və Honq Konqun ehtiyatları ayrı-ayrılıqda verilmişdir. Çin indiyədək ən böyük xarici valyuta ehtiyatlarına sahibdir və Honq-Konqun ehtiyatları birlikdə nəzərə alındıqda, cəmi 4 trilyon dollara yaxındır. Asiya və Cənubi Asiya ölkələri xarici valyuta ehtiyatlarında üstünlük təşkil edir.
Həmçinin nəzərə alın ki, Rusiyanın valyuta ehtiyatları 2022-ci ilin II rübünə təxminən 630 milyard dollar təşkil edib. Bununla belə, 2022-ci ilin fevralında Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsinə cavab olaraq ABŞ, Aİ və digər dövlətlər tərəfindən tətbiq edilən iqtisadi sanksiyalar bu ehtiyatların əksəriyyətini mərkəzi dövlətlər üçün əlçatmaz edib.
Əsasən avro və yen olan ABŞ valyuta ehtiyatları 2022-ci ilin ll rübündə 229 milyard dollar dəyərində qiymətləndirilib. İlk 10-luğa daxil olmayan Böyük Britaniya təqribən 179 milyard dollar xarici ehtiyata sahibdir.
Niyə ölkələr xarici ehtiyatlara sahibdirlər?
Ölkələr beynəlxalq ticarəti tarazlaşdırmaq, böhran zamanı likvidlik kimi daxili valyutanı sabitləşdirmək üçün valyuta bazarlarına müdaxilə etmək, xarici və yerli investorların inamını təmin etmək kimi bir neçə səbəbə görə xarici valyuta ehtiyatlarına sahibdirlər.
Çinin xarici ehtiyatları niyə bu qədər böyükdür?
Çin malların xalis ixracatçısıdır, xarici ticarətin çox hissəsi ABŞ dolları ilə aparılır. Beləliklə, Çin şirkətləri ABŞ dolları alır, lakin onları bank sistemi vasitəsilə Çin valyutasına çevirməlidirlər. Banklar daha sonra bunları mərkəzi bankla uzlaşdırır. Bundan sonra mərkəzi bank dollardan ABŞ dövlət qiymətli kağızlarını almaq üçün istifadə edir ki, bu da planetin ən təhlükəsiz investisiyalarından hesab olunur.
Bir ölkənin xarici ehtiyatları tükənə bilər?
Bir ölkə valyutasını sabitləşdirmək və ya iqtisadiyyatını dəstəkləmək üçün xarici ehtiyatlarını satmaq zərurəti yaranarsa, xüsusən də daxili valyutanın məzənnəsi zəiflədiyi halda azalda bilər.
Son olaraq onu da qeyd edək ki, xarici valyuta ehtiyatlarının saxlanması bir millətin iqtisadi sağlamlığı üçün çox vacibdir.