İstiqraz, şirkətlərin fond ehtiyaclarını qarşılaya bilmək üçün borc sənədləridir. Səhmlər isə şirkətlərin, sərmayəsinin müəyyən bir hissəsini təmsil etməkdə olan, sahibinə ortaqlıq haqqı verən daşınan qiymətlərdir. Belə ki, əsasən səhmdar sahibinə ortaqlıq, istiqraz isə alacaq haqqı verir. Fikirləriniz hələ qarışıqdır? O halda istiqraz və səhmlərin xüsusiyyətlərini qarşılaşdırmaqla, onun və arasındakı fərqləri tapmaqda fayda var.
Az əvvəl də bəhs etdiyimiz kimi, unudulmaması lazım olan ən əsas fərq, istiqraz bir borc sənədi, səhm isə bir mülkiyyət sənədidir. Əlində istiqrazı olan bir adam istiqraz çıxarmış olan təşkilatın uzunmüddətli borc alandır. Yəni şirkət artıq ona borcludur. Səhm sahibi isə artıq təşkilatın ortağı mövqeyindədir.
Istiqraz sahibinin istismar üçün istifadə etdiyi sərmayə xarici sərmayədir. Lakin səhm sahibinin istismar üçün istifadə etdiyi sərmayə əsas sərmayə olaraq təyin olunur.
Istiqraz verən, şirkətin aktiv üzərindəki alacağından başqa heç bir haqqa sahib deyil. Şirkətin rəhbərliyinə qatıla bilməz. Istiqraz sahibləri alacaqlarını aldıqdan sonra, şirkətin aktivləri üzərində heç bir haqq iddia edə bilməzlər. Səhm satın alaraq şirkətin ortağı olan haqq sahibləri, özlərinə tanınan bütün ortaqlıq haqqlarından faydalana bilərlər. Rəhbərliyə qatıla bilərlər.
İstiqraz müqaviləsi qəti olaraq təyin olunmuşdur. Müqavilə bitdikdə istiqraz sahibi ilə şirkətin iş birliyi sona çatır. Səhmlərdə isə bu belə deyil. Şirkət işlərini davam etdirdiyi müddətcə əlaqələr davam edər.
Istiqrazların gəliri sabitdir. Səhmin gəliri isə dəyişəndir. Səhmin gəliri, səhm dəyərində meydana gələn artım və şirkətin paylayacağı gəlir payı ilə əlaqəlidir.
İstiqraz qanunvericilik etibarı ilə dəyərindən aşağı olaraq ixrac edilə bilər. Səhmlər heç bir zaman nominal dəyərdən daha ucuz dəyərlə ixrac edilməzlər.
Istiqrazlar, şirkət xaricində dövlət və bələdiyyələr kimi hüquqi şəxsiyyətə sahib ictimai təşkilatlar tərəfindən də çıxarıla bilər. Səhmlər, anonim şirkət, anonim şirkət statusundakı təşkilatlar ya da xüsusi qanunla qurulan təşkilatlar tərəfindən ixrac edilə bilər.
İqtisadi baxımdan diqqətimizi çəkən ən böyük fərqlər isə istiqraz səhmə nisbətən daha az risk nisbəti daşıyır. Istiqraz verən, istiqraz ixrac edən şirkətin mənfəət-zərər riskinə qatılmır. Gəliri hər zaman sabitdir. Səhm sahibləri, şirkətin aktivlərindən bütün borclar ödənildikdən və təmizlik xərcləri çıxdıqdan sonra, qalan hissələr nisbətində paylaşırlar. Göründüyü üzrə səhm və istiqrazlar bir-birinə bənzəməsinə baxmayaraq, aralarında böyük fərqlər olan və qarışdırılmaması lazım olan investisiya vasitələridir.