Müharibə heç də xoş bir reallıq deyil. Bununla belə, bəşəriyyətin minlərlə illik tarixində gördüyümüz kimi, bu bəzən sosial, iqtisadi və ya milli qarşıdurmaların səbəb olduğu qaçılmaz haldır.
Müharibələr dayanmır, arenalar, səbəblər və mübarizə üsulları dəyişsə də, insan münaqişəsi faktoru dəyişmir. Bəs müharibələr investisiya dünyasına necə təsir edir?
Müharibə səbəbindən bazarlarda ən böyük tarixi tənəzzül, Nasist Almaniyasının 1939-cu ildə o vaxtkı Çexoslovakiya olan əraziyə daxil olması və 1940-cı ildə Fransaya hücumu ilə birlikdə baş verdi. S&P 500 növbəti 22 ticarət günü ərzində müvafiq olaraq 20,5% və 25,8% düşdü. Bu hadisələrdən bir il sonra bazar, müvafiq olaraq, 19% və 9,2% artaraq, enişin bir hissəsini aradan qaldırdı.
Bundan başqa S&P 500 Pearl Harbor hücumundan sonra bir gündə təxminən 11% dəyər itirdi. Məlum olduğu kimi ertəsi gün ABŞ Yaponiyaya, 4 gün sonra, yəni 1941-ci il dekabrın 11-də isə Almaniya ABŞ-a müharibə elan etdi. Bütün bu qarışıqlıqlara baxmayaraq, S&P bir il sonra 15,3% yüksəldi.
Vyetnam müharibəsi və ümumilikdə hər iki Körfəz müharibəsi bazarda son dərəcə qısa müddətli enişlərə, ardından isə uzun qalxış trayektoriyalarına səbəb olan münaqişələrə misaldır. Sovet İttifaqı 1979-cu ildə Əfqanıstanı işğal edərkən, ümumilikdə 12 gün ardıcıl olaraq indekslərdə təxminən 3,8% azalma müşahidə edildi. 2014-cü ildə Rusiya Krımı alanda 2% azalma oldu.
Tarix bizə indi gördüyümüz kimi qeyri-müəyyən dövrlərin adətən səhm bazarının ən çox əziyyət çəkdiyi dövr olduğunu göstərir. 2015-ci ildə İsveçrə Maliyyə İnstitutunun tədqiqatçıları İkinci Dünya Müharibəsindən sonra ABŞ-ın hərbi münaqişələr tarixinə nəzər yetirdilər və aşkar etdilər ki, müharibədən əvvəlki mərhələdə, müharibə ehtimalının artması səhm qiymətlərinin azalmasına səbəb olur, lakin müharibənin başlaması onlara olan qiymətləri artırır. Ancaq müharibənin gözlənilmədən başladığı hallarda səhmlərin qiymətləri aşağı düşür. Tədqiqatçılar bu fenomeni “müharibə tapmacası” adlandırdılar və bir nöqtədən sonra müharibə başlayanda ehtiyatların niyə əhəmiyyətli dərəcədə artmasının heç bir aydın izahatının olmadığını söylədilər.
Tarixi zəmindən baxdıqda, bu misallardan da görürük ki, Ukrayna – Rusiya müharibəsinin necə davam etməsi ümumi indeksin inkişafına uzunmüddətli təsir göstərməyə bilər. Lakin mövcud geosiyasi gərginliyin bu qədər vacib olmasının və bazarda bu qədər dəyişkənliyi görməyimizin səbəbi silahlı münaqişə təhlükəsinin 2-ci Dünya Müharibəsindən bəri ən yüksək inflyasiya təhlükələrindən biri ilə üst-üstə düşməsidir.
Bu da bir həqiqətdir ki, Rusiya ilə daha geniş münaqişə neft bazarlarında qeyri-sabitliyə səbəb ola bilər, çünki Rusiya xam neft və təbii qazın əsas istehsalçısıdır və boru kəmərləri Avropanın bir çox hissəsini qidalandırır. Əgər Rusiya tıxacını bağlasa və ya neft infrastrukturuna ciddi ziyan vursa, bu, enerji qiymətlərinin artmasına səbəb ola bilər. Qara və Baltik dənizləri ətrafındakı limanlarda fasilələr daha da böyük problemlər yarada bilər və taxıl kimi digər əsas məhsulların dənizdə ilişib qalması səbəbindən ərzaq inflyasiyasına səbəb ola bilər.
Tarixi mənbələrdən çıxan nəticə odur ki, silahlı münaqişə və onun bazara təsiri keyfiyyətli səhmlər və investisiyalar üçün alış fürsəti kimi nəzərdən keçirilməli, yüksək volatillik nəzərə alınmalıdır.